THE ANNOTATED ALICE (B2)

THE ANNOTATED ALICE (B2)

Alice’s adventures in Wonderland & Through the looking glass
By Lewis Carroll
With an introduction and notes by Martin Gardner
1960 Bramhall House

In de column die ik schreef betreffende mijn schrijverschap (“Ben ik een schrijver?”) gaf ik aan geen interesse te hebben in het schrijven van een kinderboek. Dat gezegd hebbende, is er toch één kinderboek dat ik héél graag geschreven zou hebben. Het bedoelde kinderboek verscheen in 1865 in het Victoriaanse Engeland en bleek een gigantische bestseller. En, wat nog meer zegt, die bestseller is het tot nu toe, meer dan honderdvijftig jaar later, nog steeds gebleven. Dat uit zich ook in het grote aantal verschillende edities dat van het boek bestaat: alleen in Engeland al meer dan tweeduizend! U vermoedt waarschijnlijk al over welk boek ik het heb: “Alice in Wonderland” van Lewis Carroll.

Lewis Carroll was de schrijversnaam van Charles Dodgson die in 1832 ter wereld kwam als derde kind en eerste zoon van (eveneens) Charles Dodgson en Francis Jane Lutwidge. Charles Dodgson sr. was geestelijke in de anglicaanse kerk en de kinderen (uiteindelijk zeven meisjes en vier jongens) groeiden op in relatief welgestelde omstandigheden. Charles jr. bleek aanleg voor wiskunde te hebben. In 1850 werd hij student in Oxford en trad toe tot Christ Church College. Zijn gehele verdere, ongetrouwde leven zou Charles aan dit instituut verbonden blijven, eerst als wiskundestudent en daarna als wiskundedocent. Ondanks zijn schrijversfantasie schijnen zijn lessen bijzonder saai geweest te zijn.

In 1856 overleed het hoofd van Christ Church College en Henry Liddell trad aan als zijn opvolger. Dodgson raakte bevriend met de vrouw van Liddell, Lorina, en hun kinderen, met name de drie zusjes Lorina (geb. 1849), Edith (geb. 1854) en Alice (geb. 1852) Liddell. Met name Alice oefende een grote aantrekkingskracht op hem uit. Op 4 juli 1862 nam Dodgson de drie meisjes mee in een roeiboot op weg naar een picknick in gezelschap van zijn vriend dominee Robinson Duckworth. Terwijl Duckworth het roeiwerk voor zijn rekening nam vertelde Charles een verhaal dat later de basis zou blijken te zijn voor “Alice in Wonderland”. Alice drong er herhaaldelijk op aan dat Dodgson het verhaal op papier zou zetten en tenslotte deed hij dat ook. Het manuscript (getiteld: “Alice’s adventures underground”) kreeg Alice cadeau. Toen ze op hoge leeftijd in geldnood kwam verkocht ze het (in 1932) wat haar de destijds gigantische som van £ 15.400 opleverde. Heden ten dage zou dat een bedrag betekenen van ongeveer € 900.000,-. We mogen veronderstellen dat daarmee het geldprobleem definief opgelost was. Het manuscript kwam in de Verenigde Staten terecht maar werd later verworven door de British Library. Vermoedelijk voor een nog veel hoger bedrag.

Hoewel Dodgson zich altijd zeer behoedzaam gedragen schijnt te hebben in zijn (veelvuldige) contacten met jonge kinderen (meisjes) werd het contact tussen hem en de Liddells in juni 1863 om niet geheel opgehelderde redenen verbroken. Misschien dat de grote aandacht die hij aan Alice schonk moeder Lorina alarmeerde. Charles besloot daarna toch het verhaal over Alice (in een uitgebreide vorm) uit te laten geven onder zijn schrijversnaam Lewis Carroll. Het kwam in 1865 uit en werd direct een grandioos succes, mede dank zij het feit dat een van de allerbeste illustrators van die tijd, John Tenniel, zijn medewerking verleende. Overigens had Dodgson zelf ook al illustraties voor “Alice” getekend maar hij besloot (terecht) dat hij het illustreren beter aan Tenniel kon overlaten). Tenniel heeft de tekeningen wel als inspiratiebron en voorbeeld gebruikt. Opvallend is dat Alice door Dodgson afgebeeld werd als een blond meisje terwijl Alice Liddell donkerharig was. Ook bij Tenniel zien we haar zo terug. In 1871 kwam er een vervolgdeel uit over Alice: “Through the Looking Glass”. Waar in “Alice in Wonderland” het kaartspel een belangrijke rol vervult, wordt “Through the Looking Glass” gedomineerd door het schaakspel. In beide boeken is de hoofdrol weggelegd voor Alice, een meisje van 7½ jaar, zoals ze in “Through the Looking Glass” vertelt. In beide boeken ontmoet Alice zeer vreemde wezens die meestal ook zeer vreemde uitspraken doen en zich zeer vreemd gedragen. Alice reageert daarop met haar gezonde verstand waardoor de lezer zich goed met haar kan identificeren. Uiteindelijk blijkt Alice in beide boeken gedroomd te hebben en wordt ze op het einde wakker.

Zelf schaker zijnde, vind ik “Through the Looking Glass” zeer intrigerend. Dodgson was een liefhebber van het schaakspel. Dit bleek onder andere uit het feit dat zich in zijn bibliotheek verschillende schaakboeken bevonden. Het verhaal van “Through the Looking Glass” is opgebouwd rond een werkelijke schaakpartij.
In het boek wordt een schaakstelling afgebeeld waarbij Alice als witte pion op veld d2 staat. Uiteindelijk komt Alice op veld d8 terecht zodat ze een witte koningin wordt en ten slotte de zwarte koning mat zet. Een spiegelbeeld lijkt de werkelijkheid weer te geven maar dat is schijn. Rechts is plotseling links geworden. Het is een soort omdraaiing van de werkelijkheid. Wanneer Alice door de spiegel gaat komt ze in een wereld terecht die in allerlei opzichten de omdraaiing is van de normale wereld.
“Through the Looking Glass” is ook een soort spiegel ten opzichte van “Alice in Wonderland”. Waar “Alice in Wonderland” zich in de zomer afspeelt, speelt “Through the Looking Glass” zich af in de winter.

Intussen kun je je afvragen of de “Alice-boeken” wel echte kinderboeken zijn. In de originele teksten zitten veel spitsvondigheden verborgen die voor een gemiddeld kind niet te snappen zijn. En die 150 jaar later ook vaak niet meer voor volwassenen te begrijpen zijn. Vooral ook omdat Carroll verbanden legt met zaken die toen bekend waren maar nu niet meer. In deze geannoteerde uitgave heeft Martin Gardner getracht hierop zoveel mogelijk zijn licht te laten schijnen door middel van noten die naast de boektekst zijn afgedrukt. Ten aanzien van de grijnzende Cheshire cat die Alice ontmoet in “Alice in Wonderland” verklaart Gardner bijvoorbeeld dat in Carroll’s tijd de uitdrukking “to grin like a Cheshire cat” heel gebruikelijk was. Een verklaring voor de uitdrukking zou kunnen zijn dat de kaas uit Cheshire een tijd lang de vorm kreeg van een grijnzende kat. En zo zijn er vele zaken die door Gardner op een boeiende manier belicht worden. Waarmee “The Annotated Alice” een must is voor de Lewis Carroll fan.