Korte verhalen

Zet ook uw verhalen op 1001KorteVerhalen.nl

Heeft u nog geen account? Meld u gratis aan!

Print dit gedicht

DE WINTER VAN 1890 - 1891

DE WINTER VAN 1890 - 1891

In mijn boekenkasten bevinden zich, behalve de gebruikelijke boeken, ook ingebonden oude tijdschriften. Zo af en toe neem ik zo’n bundel weer eens ter hand om er doorheen te bladeren. Ik heb nu voor me liggen een jaargang van “Eigen Haard” van seizoen 1890 - 1891. Dit “Geïllustreerd Volkstijdschrift” werd in 1875 opgericht door de vermaarde Haarlemse uitgever Arie Cornelis Kruseman. Later werd de uitgave overgenomen door de (eveneens Haarlemse) uitgeverij Tjeenk Willink en het blad werd voortgezet tot 1941 toen het door de oorlogsomstandigheden aan zijn eind kwam.

In deze jaargang wordt verschillende malen aandacht besteed aan de winter van 1890 – 1891. Deze winter was dan ook nogal uitzonderlijk.
Eind november begon het hard te vriezen (-15 graden) en de vorst hield aan tot februari van het volgend jaar. Het Noordzeekanaal vroor dicht en werd pas eind januari o.a. door gebruik van explosieven weer bevaarbaar gemaakt.
De strenge winter veroorzaakte niet eerder geziene taferelen. Aan de kust stapelde de vloed langs het strand een muur van ijsschotsen op. Enkele fraaie prenten brengen dit voor de lezer in beeld. Rivieren bevroren en de Zuiderzee bevroor ook. De vaart van Enkhuizen op Stavoren was letterlijk gestremd. De ijslaag in de rivieren was ruim een halve meter dik en in de sloten bevroor het water soms tot op de bodem.

De artikelen in “Eigen Haard” inspireerden me om te zien of er “googelend” nog het een en ander over deze winter te vinden zou zijn. Ik werd niet teleurgesteld. Deze winter was overduidelijk een superwinter voor het houden van een Elfstedentocht. Helaas zou het tot 1909 duren voor de eerste officiële Elfstedentocht georganiseerd zou worden. Maar er waren al vele jaren schaatsliefhebbers geweest die de tocht langs de elf Friese steden hadden geprobeerd te volbrengen. Als bewijs voor de prestatie gold een lijst met handtekeningen van een caféhouder uit elke plaats.
De zusjes Lysbeth en Akke Swierstra voltooiden op 28 december 1890 de Elfstedentocht met hun echtgenoten. Daarmee zijn zij de eerste vrouwen die de tocht volbracht hebben en waarvan we ook tevens de naam kennen. Pim Mulier, journalist en later bekend als organisator in de sportwereld, waagde op 2 januari 1891 ook een poging. Het lukte hem de tocht in een recordtijd van 13 uur te voltooien. Mulier was ook betrokken bij de organisatie van de eerste officiële Elfstedentocht en ontwierp het felbegeerde kruisje dat succesvolle deelnemers ontvangen.

Op 23 december kwamen er in Kampen honderd vissers uit Urk, die al een tijdje met hun vaartuigen op de Zuiderzee ingevroren lagen. Omdat het felle winterweer bleef aanhouden besloten zij later over het ijs terug naar huis te lopen.

Voor de behoeftigen in de samenleving was de winter een beproeving. Onderstaand relaas betreft de situatie in Dordrecht.
Volgens volkstellers had slechts één op de tien huizen in de Dordtse achterstraten verwarming (!). Sommige mensen probeerden zich warm te houden tegen de (warme) muur van de gasfabriek. Veel kinderen hadden geen winterkleding en moesten zich op stro en onder zakken warm houden. Op 15 december vroor Klaas van Efferen, een bekend Dordts straatfiguur, dood in zijn huisje aan de Vest. En hij zou niet het enige slachtoffer van deze winter zijn.

Op 17 december liet de Evangelische Gemeente weten dat er in de voormalige blikfabriek van Bekkers aan de Raamstraat iedere dag tussen zes en tien uur 's avonds brood zou worden uitgedeeld. Loffelijk hierbij was dat alle behoeftigen, van welk soort geloof ook, welkom waren.
In eerste instantie dacht initiatiefnemer M. Mooy dat er 150 tot 170 personen gedurende drie weken brood zouden komen halen. Maar die inschatting bleek te laag. Er kwamen vaak 800 mensen. En niet per week, maar per dag. Toen na twee maanden de winter op zijn retour was, bleek dat er op 59 avonden meer dan 41.000 personen van brood waren voorzien. Een gigantisch aantal en tekenend voor de ellende in de binnenstad.

Er waren door de kou nog meer problemen. De waterputten en de havens waren bevroren waardoor er geen drinkwater meer was in de stad. Alleen de paar welgestelden die al aangesloten waren op de waterleiding hadden nog water. Op 31 december werd in een opmerkelijke advertentie in de krant aangekondigd dat bij de gasfabriek een 'toestemmingsbewijs' gehaald kon worden, waarmee bij ieder huis dat wel aangesloten was, kosteloos (!) vers drinkwater gehaald kon worden.

Maar aan alles komt een eind, ook aan de winter. Eind januari valt na twee maanden vorst toch de dooi in. De verslaggever van “Eigen Haard” heeft zich naar Rhenen begeven om getuige te kunnen zijn van het openbarstende rivierijs van de Rijn. De vrees bestond dat de op drift rakende ijsschotsen dijkbreuken zouden kunnen veroorzaken met de bijbehorende overstromingen. Op 1 februari, een zonnige zondagmorgen, hadden vele toeschouwers zich verzameld om het geweld te aanschouwen.

“Wij begaven ons ook naar de boorden van den Rijn, om het losgaan van nabij te kunnen zien. Om half een was nog niet de minste beweging in het ijsvlak te bespeuren, hoewel, naar ons werd medegedeeld, het ijs te Opheusden al om 11 uur los was. Doch daar riepen vele stemmen: “Hij gaat, hij gaat!”, en aller ogen wendden zich naar de spoorbrug, waar de witte koppen van het voortworstelende ijs kwamen opzetten. Een krak, een scheur, en in minder tijd dan wij nodig hebben om dit neer te schrijven, was de gehele voor Rhenen liggende ijsvlakte aan grotere en kleinere schollen gespleten. Het was een indrukwekkend schouwspel, te zien hoe die grote ijsvlakten, dikwijls van meer dan 100 vierkante meter oppervlakte, op de middelste pijler van de spoorbrug afkwamen, er tegenop werkten tot een paar meters hoogte, om dan in stukken te splijten en links en rechts van de pijler hun weg te vervolgen. Sedert de opbouw, in het laatst van 1881, had de pijler zoveel geweld nooit te weerstaan gehad; maar hij stond onwrikbaar in het midden van het woedende element.”

En zo kwam een einde aan de barre winter van 1890 – 1891.
En gelukkig bleven de dijkbreuken en overstromingen uit.

Toevoegen aan favorieten

Ingezonden door

Hans Erkamp

Geplaatst op

17-04-2020

Over dit verhaal

Over de barre winter van 1890 - 1891

Geef uw waardering

Er is 6 keer gestemd.

Social Media

Tags

Ijs Kou

Reacties op ‘DE WINTER VAN 1890 - 1891’

Er zijn nog geen reacties geplaatst bij dit verhaal, een reactie plaatsen kan hieronder!

Reageren

We gebruiken uw gegevens alleen om te reageren op uw bericht. Meer info leest u in onze Privacy & Cookie Policy.

Wilt u direct kunnen reageren zonder elke keer naam en e-mailadres in te voeren? Meld u hier aan voor een account!



Merknamen en domeinnamen eigendom van Internet Ventures Ltd - website via licentie in beheer door Volo Media Ltd